Zuidplas nog lang niet digitaal volwassen

Zuidplas - De gemeente Zuidplas bereidt zich voor op meer datagestuurd werken in de toekomst. Onderdeel daarvan is het toepassen van algoritmes en daarvoor moeten duidelijke spelregels komen. 

Door Erik van Leeuwen

Een algoritme is een set instructies die door een computer wordt uitgevoerd, om te komen tot een besluit of om te komen tot informatie die een ambtenaar gebruikt om tot een bepaalde beslissing te komen.

De Groene Hart Rekenkamer deed voor Zuidplas, Waddinxveen, Gouda en Bodegraven-Reeuwijk de afgelopen twee jaar onderzoek naar algoritmes. Aanleiding voor het onderzoek was de toenemende digitalisering en technologisering. Door de mogelijkheden daarvan worden bij de overheid steeds vaker algoritmes ingezet. Daardoor is er ook meer aandacht voor, zoals bij de misstanden in de toeslagenaffaire, waarbij algoritmes verkeerd werden ingezet. De laatste aanleiding voor het onderzoek was dat er steeds meer kaders worden gesteld en er meer toezicht is binnen overheden op het gebruik van algoritmes.

Ethische overwegingen
Op basis van het onderzoek concludeert de Groene Hart Rekenkamer dat de gemeente Zuidplas nog behoorlijke stappen moet zetten op het gebied van digivaardigheid. De gemeente heeft een sterke wens om datagestuurd te gaan werken. Overkoepelend is er echter weinig zicht op welke algoritmes er binnen de gemeente precies worden ingezet en op de redenen om algoritmes te gebruiken. Ook worden, zo concludeert de rekenkamer, besluiten over de inzet van algoritmes genomen op basis van onvoldoende informatie en ontbreekt het aan voldoende kaders. Ambtenaren hebben in het onderzoek aangegeven dat de gemeente ethische overwegingen nauwelijks meeneemt in de besluitvorming rondom algoritmes.
De Groene Hart Rekenkamer doet op basis van de conclusies vijf aanbevelingen om tot een hogere zogenoemde digitale volwassenheid te komen. Een van de aanbevelingen is dat er bij medewerkers, college- en raadsleden meer bewustzijn moet komen over de werking van algoritmes. De rekenkamer stelt ook voor om jaarlijks de ontwikkeling aan te scherpen, ook met het oog op het gebruik van AI (kunstmatige intelligentie), dat niet in het onderzoek is meegenomen.

Het college herkent zich in de aanbevelingen. “We staan als Zuidplas ongeveer op de laagste trede van zowel het omgaan met algoritmes als het datagestuurd werken”, reageerde wethouder Daan de Haas vorige week in de raadscommissie Samenleving. “Tegelijkertijd hebben we met elkaar tijdens de coalitieonderhandelingen afgesproken dat we meer datagestuurd willen werken. Dat is geen doel op zich, maar wel heel belangrijk als je goede besluiten wilt. Daar heb je data voor nodig.”
De wethouder zegt dat er ‘voorzichtig’ is begonnen met het maken van een plan voor meer datagestuurd werken. “Wellicht kunnen we daarmee ook kosten besparen.”

Het college is zich echter bewust van de gevoeligheid van het onderwerp. “In het hele plan van datagestuurd werken zit ook een aantal ethische overwegingen. Het begint al met de wetgeving over de privacy die erg belangrijk is. Maar er zit veel meer in”, aldus De Haas. “We willen toewerken naar een hogere digitale volwassenheid en daar hoort ook het gebruik van algoritmes bij.” Datzelfde geldt wat De Haas betreft voor AI, dat snel aan terrein wint.

Vertrouwen in overheid
Bij het Rijk en grotere gemeenten als Rotterdam wordt al nagedacht over het toepassen van algoritmes. De Haas: “Wij zijn ook een groot voorstander van het gebruikmaken van algoritmes. Het kan ons helpen het vertrouwen in de overheid te vergroten, als je weet op welke gronden een overheid een besluit neemt.”

De Haas zegt dat de gemeente op dit moment erg terughoudend is in het gebruik van algoritmes op terreinen waarbij er direct impact is op inwoners. “We gebruiken geen algoritmes bij wat een inwoner bij ons aan de balie nodig heeft of krijgt. We gebruiken wel algoritmes bij het opstellen van een bestemmingsplan. Dat gebeurt bijvoorbeeld als we willen weten hoeveel vrachtwagenbewegingen er zijn bij een bedrijventerrein.
Op dit moment leggen we nog nergens vast waar we algoritmes inzetten. We zijn wel op weg naar een register. Daar zijn we als college groot voorstander van, want dat levert transparantie op. Je moet goed weten op welke gronden de gemeente een besluit neemt.”